هارد دیسک (HDD) – قربانی خاموش زمان و لرزش
هارد دیسک‌های سنتی یکی از پرخراب‌ترین قطعات کامپیوتر هستن، مخصوصاً توی سیستم‌هایی که دائماً روشن هستن یا زیاد جابه‌جا می‌شن. چون HDD از قطعات مکانیکی مثل دیسک گردان و هد تشکیل شده، خیلی راحت در برابر ضربه یا لرزش حساسه.
چرا خراب می‌شه؟
- استفاده زیاد و طولانی مدت
- ضربه یا تکون‌خوردن کیس
- نوسانات برق
- خراب شدن موتور یا هد
نشانه‌های خرابی:
- صدای کلیک‌کلیک یا سایش از داخل کیس
- کند شدن شدید عملکرد سیستم
- خطاهای مکرر در هنگام باز کردن فایل‌ها
- ناپدید شدن پارتیشن یا فایل
چطور جلوشو بگیریم؟
- از محافظ برق استفاده کن تا نوسانات آسیبی نزنه.
- اگه کیس رو جابه‌جا می‌کنی، سیستم خاموش باشه.
- همیشه از اطلاعات مهمت بکاپ بگیر (روی SSD، هارد اکسترنال یا فضای ابری).
- هر چند ماه یک‌بار، سلامت هارد رو با نرم‌افزارهایی مثل CrystalDiskInfo چک کن
منبع تغذیه (PSU) – قلب تپنده‌ای که کمتر دیده می‌شه
خیلی‌ها فکر می‌کنن پاور فقط یه جعبه برق ساده‌ست، ولی در واقع یکی از حیاتی‌ترین و در عین حال پرخطرترین قطعاته. اگه پاور آسیب ببینه، می‌تونه باقی قطعات رو هم با خودش نابود کنه.
چرا خراب می‌شه؟
- نوسانات برق یا نبود محافظ
- استفاده از پاور ارزون و بی‌برند
- فشار زیاد (مثلاً نصب کارت گرافیک قوی روی پاور ضعیف)
- گردوغبار یا حرارت زیاد
نشونه‌های خرابی پاور:
- سیستم روشن نمی‌شه یا خودبه‌خود خاموش می‌شه
- بوی سوختگی یا صدای ترکیدن خفیف
- ناپایداری در اجرای بازی‌ها یا رندر سنگین
- ریست شدن ناگهانی یا نمایش ارورهای تصادفی
چطور ازش مراقبت کنیم؟
- همیشه از پاور با برند معتبر و وات واقعی استفاده کن
- محافظ برق یا UPS فراموش نشه، مخصوصاً تو مناطق با نوسان برق زیاد
- داخل کیس رو هر چند ماه تمیز کن تا گردوغبار باعث داغی نشه
- حواست به توان مصرفی کل سیستم باشه و پاور متناسب انتخاب کن (نه کمتر)
فن و خنک‌کننده‌ها – قهرمانای خاموش، قربانی‌های گردوغبار
اگه تا حالا لپ‌تاپ یا کیست داغ شده و خاموش شده، به احتمال زیاد مقصر اصلیش همین فن‌ها بودن. خنک‌کننده‌ها مثل ریه‌های سیستم هستن؛ بدونشون حتی قوی‌ترین قطعات هم خیلی زود می‌سوزن.
چرا خراب می‌شن؟
- جمع شدن گردوغبار روی پره‌ها و بلبرینگ
- خشک شدن روغن داخلی فن
- کیفیت پایین یا برند ضعیف
- نصب اشتباه یا تماس با کابل‌ها
نشونه‌های خرابی:
- صدای وز وز، تق‌تق یا نویز بالا
- دمای بالای CPU یا GPU
- خاموش شدن ناگهانی سیستم زیر فشار کاری
- کاهش سرعت عملکرد سیستم
چطور پیشگیری کنیم؟
- هر ۲ تا ۳ ماه، فن‌ها رو با اسپری هوای فشرده تمیز کن
- از فیلتر گردوغبار روی کیس استفاده کن
- دمای قطعات رو با نرم‌افزارهایی مثل HWMonitor بررسی کن
- از خنک‌کننده‌های باکیفیت (ترجیحاً بلبرینگی یا مگلو) استفاده کن
رم (RAM) – حافظه‌ای سریع ولی شکننده
رم مثل ذهن کوتاه‌مدت کامپیوتره؛ هر چی قراره سریع انجام بشه، اول میاد اینجا. ولی همین حافظه سریع اگه دچار خطا یا خرابی شه، می‌تونه باعث هنگ، ریست، یا حتی بوت نشدن سیستم بشه.
چرا رم خراب می‌شه؟
- نوسانات برق یا پاور ضعیف
- اورکلاک زیاد بدون خنک‌سازی مناسب
- کیفیت پایین یا تولیدات غیراستاندارد
- نصب اشتباه یا وجود گردوغبار در اسلات
نشونه‌های خرابی رم:
- ارور Blue Screen (صفحه آبی مرگ)
- هنگ کردن یا ری‌استارت شدن ناگهانی
- شناسایی نشدن رم توسط بایوس
- ارور در نصب یا اجرای برنامه‌ها
چطور ازش مراقبت کنیم؟
- پاور باکیفیت و پایدار استفاده کن
- در صورت اورکلاک، حتماً فن یا هیت‌سینک مخصوص رم نصب کن
- از برندهای معتبر خرید کن (Corsair، G.Skill، Crucial و…)
- هر چند وقت یه‌بار رم رو با نرم‌افزار MemTest86 تست کن
مادربرد – ستون فقرات سیستم
مادربرد مثل شاه‌راه مرکزی کامپیوتره؛ همه چی از رم و CPU گرفته تا کارت گرافیک و هارد بهش وصل می‌شن. اگه مشکلی براش پیش بیاد، حتی روشن شدن ساده‌ی سیستم هم به مشکل می‌خوره.
چرا خراب می‌شه؟
- نوسانات برق (به‌ویژه بدون محافظ یا UPS)
- نصب اشتباه قطعات (مثل فشار زیاد به اسلات‌ها)
- نفوذ رطوبت یا گردوغبار زیاد
- اتصال ناقص یا کوتاه‌مدار شدن بخش‌هایی از بُرد
نشونه‌های خرابی مادربرد:
- سیستم کلاً روشن نمی‌شه یا فقط فن‌ها کار می‌کنن
- بوق‌های بایوس (به تعداد یا ریتم خاص)
- شناسایی نشدن برخی قطعات مثل رم یا کارت گرافیک
- ارورهای ناشناخته یا هنگ کامل هنگام بوت
چطور ازش مراقبت کنیم؟
- از محافظ برق با کیفیت استفاده کن
- کیس رو هر چند وقت تمیز کن و نذار گردوغبار جمع بشه
- قطعات رو با دقت و بدون فشار نصب کن
- از تماس دست خیس یا بدون دستبند ضد الکتریسیته خودداری کن
کارت گرافیک (GPU) – سلطان تصویر، قربانی حرارت
کارت گرافیک قلب تپنده‌ی سیستم‌های گیمینگ و طراحی‌های سنگینه. ولی به خاطر مصرف بالا و دمای زیاد، یکی از قطعاتیه که به‌راحتی می‌تونه خراب بشه، مخصوصاً اگه سیستم خنک‌کننده مناسب نداشته باشه.
چرا خراب می‌شه؟
- گرمای زیاد و تهویه‌ی نامناسب
- اورکلاک بیش از حد یا طولانی‌مدت
- استفاده سنگین در ماینینگ یا رندرینگ بدون استراحت
- فن خراب یا خشک شدن خمیر حرارتی
نشونه‌های خرابی GPU:
- artifact (خط و رنگ‌های عجیب روی صفحه)
- کرش کردن بازی‌ها یا ری‌استارت ناگهانی
- صفحه سیاه یا ارور درایور گرافیک
- داغ شدن غیرطبیعی حتی تو حالت idle
چطور ازش مراقبت کنیم؟
- تهویه کیس رو بهینه کن (ورودی و خروجی فن درست بچینه)
- دما رو با MSI Afterburner یا HWMonitor چک کن
- هر چند وقت یک‌بار فن‌ها و هیت‌سینک رو تمیز کن
- کارت گرافیک رو از برند معتبر بخر و از اورکلاک بدون تجربه پرهیز کن
SSD و HDD – ذخیره‌سازهایی که خاموش خراب می‌شن
با اینکه هارددیسک‌ها رو قبلاً بررسی کردیم، اینجا می‌خوایم نگاهی بندازیم به SSDها که تو سال‌های اخیر جای HDD رو تو خیلی از سیستم‌ها گرفتن. ولی باور غلطی هست که SSD اصلاً خراب نمی‌شه!
🔧 چرا SSD خراب می‌شه؟
- تعداد دفعات نوشتن محدود (Write Cycle)
- خرابی چیپ کنترلر یا فلش
- داغ شدن زیاد بدون خنک‌کننده مناسب
- نوسانات برق شدید
نشونه‌های خرابی SSD:
- شناسایی نشدن توسط بایوس یا ویندوز
- ارور در هنگام بوت یا لود ویندوز
- کند شدن شدید به‌صورت ناگهانی
- قفل شدن فایل‌ها یا پوشه‌ها
چطور ازش مراقبت کنیم؟
- همیشه از بکاپ استفاده کن، حتی اگه SSD نو باشه
- از نوشتن بی‌دلیل روی SSD خودداری کن (مثل رندر، دانلود دائم و…)
- آپدیت فرم‌ور SSD از سایت سازنده رو بررسی کن
- حتماً از محافظ برق یا UPS استفاده کن
جمع‌بندی – چطور عمر قطعاتو بیشتر کنیم؟
حالا که فهمیدیم کدوم قطعات بیشتر خراب می‌شن و چرا، مهمه بدونیم چطوری از این مشکلات جلوگیری کنیم. چند تا نکته ساده ولی مهم می‌تونه سیستم‌تو از کلی دردسر نجات بده:
توصیه‌های کلی برای سلامت سخت‌افزار:
- از محافظ برق یا UPS استفاده کن؛ نوسان برق قاتله!
- حداقل هر ۲ ماه یه بار داخل کیس رو تمیز کن (گردوغبار = دشمن خنک‌کننده‌ها)
- سیستم رو جای مرطوب، تنگ یا گرم نذار
- موقع اسمبل قطعات، با حوصله و ضدالکتریسیته کار کن
- از برندهای معتبر و با گارانتی استفاده کن (همیشه ارزون‌ترین، بهترین نیست)
- با نرم‌افزارهایی مثل HWMonitor، CrystalDiskInfo یا MemTest گاهی قطعاتتو بررسی کن
آمارهای جهانی منتشرشده در Statista دید خوبی نسبت به رایج‌ترین دلایل خرابی سخت‌افزار در سطح دنیا ارائه می‌ده.
